Türkiye’nin İHA serüveni

Türkiye’nin İdlib’de yürüttüğü Bahar Kalkanı Harekat’ı kapsamında İHA / SİHA’larımızın yoğun olarak kullanımı dünya savaş tarihinde ilklere neden olmuştur. Özellikle İHA / SİHA’larımızın milli imkanlarla geliştirilen elektronik harp sistemleri ile eşgüdümlü kullanımları, hava harekatında çarpan etkisi yaratarak hava üstünlüğü sağlamıştır. 

Türkiye’nin İHA serüveni yaklaşık olarak kırk yıl öncesine gider. İlk olarak 1980’li yıllarda Savunma Sanayi Müsteşarlığı (SSM), İHA konusunu daha iyi tanımak ve yurt içinde üretimlerine yönelik olarak sanayileşme modellerini belirlemek amacı ile çalışmalar  başlatmıştır.

İlk olarak 1989 yılında Meggitt firması üretimi olan Banshee İnsansız Hedef Uçakları TSK envanterine alınmış ve takip eden süreçte SSM ile TAI arasında Türkiye’nin ilk özgün UAV-X1 (ŞAHİT) projesi için sözleşme imzalanmıştır. O yıllarda otomatik uçuş kontrol ve elektronik sistemler konusunda yeterli birikim bulunmamaktaydı. Bu sebepten dolayı, UAV-X1 için ABD menşeli S-TEC otopilot sistemi satın alınmış, sistemin montaj ve testleri için Texas’dan Mike Flint danışman olarak gelmişti. Projenin ortasından itibaren bilhassa tasarım düzeltmeleri ve uçuş testleri aşamasında Arizona’dan William Sadler da takıma katılmıştı.

1990 yılında, ŞAHİT İHA prototipi ilk test uçuşunu Sivrihisar Hava Meydanı’ndan gerçekleştirmiştir. ŞAHİT, ilk üretilen yerli İHA’dır. 1992 yılında iki adet üretilmiş, ancak seri üretimi gerçekleşmemiştir. 

Bu teknolojinin sağlayacağı avantajları gören Türkiye, ABD’den GNAT İHA’ları ithal etmek için adım attı ve 1993 yılında Türkiye ilk GNAT İHA’larına kavuşmuş oldu. GNAT İHA’lar TSK envanterine giren ilk İHA’lar oldu ve uzun yıllar kullanıldı.

1995 yılında SSM ile TAI arasında yapılan düşük maliyetli insansız hava aracı sözleşmesiyle yapımına başlanan ve ilk prototipi 1997 yılında yapılan KEKLİK katapulttan fırlatılan hafif, konuşlandırma ve taşımada pratik bir uzaktan kumandalı insansız keşif hava aracıdır. TSK envanterine 1999 yılında girmiştir.

UAV-X1 projesinden sonra SSM’ye sunulan bazı projeler olmasına rağmen TSK tarafından yeni bir İHA ihtiyacı belirtilmediği için maddi kaynak bulunamamıştı. Gerçek anlamda ilk ihtiyaç 1995 yılında MSB Ar-Ge Daire Başkanlığı tarafından ortaya konuldu ve Ali Behic Güventürk tarafından tüm gerçek ve sanal isterlere karşılık kompozit malzemeden yapılan TURNA isimli özgün bir ürün ortaya çıktı. Hedef uçak sistemleri kapsamında TURNA, KEKLİK ile beraber üretilmiştir.

TURNA Hedef Uçak Sistemleri, 1995 yılında TSK hava savunma birliklerinin eğitim ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla bir Araştırma ve Geliştirme projesi olarak başlatılmış özgün TAI tasarımı ve ürünüdür. Müşteri ihtiyaçlarına göre şekillendirilebilir açık mimaride olan Sistem; düşman uçak ve füzelerini simule edebilme, yüksek manevra kabiliyeti, yüksek hızı, kolay kullanımı, düşük görev riski, modülerliği ve maliyet etkinliği ile operasyonel ortamlarda gerçekleştirilen atışlı görevlerde etkinliğini ispatlamıştır.

2001 yılında Hv.K.K. ve K.K.K. envanterine giren TURNA, bu tarihten itibaren hava savunma birliklerinin eğitimlerinde aktif olarak kullanılmaktadır.

Tüm sistem tamamen TUSAŞ özgün tasarım ve üretimi

• 90 dakika havada kalma süresi
• Azami 93 m/sn hız (180kts)
• 12.000+ ft servis tavanı
• 70 kg azami kalkış ağırlığı
• 50+ km menzilli veri linki
• Fırlatıcı ile kalkış, paraşüt ile karaya veya denize iniş
• Donanma gemi platformlarından kalkış ve kontrol
• İleri kompozit teknolojileri ile üretilmiş yapı
• MIL-STD-810F ve MIL-STD-461 askeri standartlara uyumlu
• NATO NSN standartlarında kodlanmış
• Kalkış ve iniş dahil, Yer Kontrol İstasyonu (YKİ) ile tam otonom uçuş ve seyrüsefer
• 255 görev noktasına kadar önceden programlı görev noktası tanımlama, uçuş anında değiştirebilme
• Eve Dönüş ve Acil İniş Modları ile önceden belirlenmiş eve dönüş noktasına gelerek otomatik iniş
• EMI/EMC korumalı Konteyner/Mobil araç/Portatif Yer Kontrol İstasyonu ile görev planlama ve kontrol
• Gerçek zamanlı kriptolu sayısal uçuş verisi telemetreleri kaydetme ve sonradan oynatabilme
• Sayısal harita otomatik tanıma

Faydalı yükler:

• Çekili yük ile; SKS, Manş ve Isı kaynağı.
• Uçak üzerinde; Pasif Radar İz Arttırıcı (Luneberg Lens), Isı Kaynağı ve İz dumanı

2003 yılında TAI tarafından MARTI insansız hava aracının prototipi yapıldı. Eğitim amaçlı kullanılan MARTI, TÜBİTAK ile ortak yürütülen “havadan görüntü alımı ve sayısal görüntü analizi” çalışmalarında kullanılıyor. 

Aynı yıl TAI tarafından PELİKAN IHA-X2 çalışması başladı. Uzaktan kumandalı, çift motorlu, insansız hava aracı olarak tasarlanan PELİKAN, TAI’’nin geliştirmiş olduğu BAYKUŞ hava platformunun yarım ölçekli modelidir.

2004’te SSM ile TAI arasında, Anka’nın geliştirme sözleşmesi imzalandı. 

2005 yılında, Kalekalıp – Baykar Makina Ortak Girişimi tarafından başlatılan Bayraktar mini İHA sistemi, 2007 yılında TSK envanterine girmiş ilk milli ve özgün insansız hava aracı olmuştur. Ayrıca, 20 adet Bayraktar mini İHA’sı EGM’ye teslim edilmiştir. Katar Silahlı Kuvvetleri için üretilen 20 Adet İHA ise 29 Şubat 2012’de teslim edilmiştir. Bu antlaşma ile Bayraktar, Türkiye tarihinde ihraç edilen ilk yerli İHA sistemi olmuştur. 

Teknik Özellikler

• Otomatik Hedef Noktası Takibi
• Güvenilir Sayısal Haberleşme Sistemi
• Haberleşme Kaybı Durumunda Otomatik Eve Dönüş ve Otomatik İniş Özelliği
• Çoklu İHA Komuta / Kontrol / İzleme Desteği
• Akıllı Batarya Yönetim Sistemi
• Uzaktan Komuta Kontrol ve İzleme Fonksiyonu
• (İstemci Sunucu Mimarisi)
• Yer Kontrol İstasyonu Değiştirebilme Özelliği
• Otomatik Kalkış
• Otomatik Seyir
• Otomatik Gövde Üzeri İniş / Otomatik Paraşüt İnişi
• Joystick Destekli Yarı Otomatik Uçuş
• Stall Hızı Kontol Kabiliyeti
• Sert ve Darbeli Rüzgarlı Havalarda Viril Kontrol Özelliği

Platform Özellikler

• Modüler Tasarım
• Kolay Montaj Özelliği
• Karbon Fiber, Kevlar Kompozit Yapı
• Darbe Sönümleyeci Gövde Yapısı
• Özgün Paraşüt Tasarımı
• Güvenilir Paraşüt Açılma Mekanizması
• Portatif Çanta içerisinde Taşınabilir Yapı
• Gövde, Çok Parçalı Kanat Yapısı, Kuyruk Kanatları

Baykar Makina tarafından Malazgirt döner kanat mini İHA’sını geliştirmeye yönelik çalışmalar 2006 yılında başlatılmıştır. Aralık 2008’de SSM ile imzalanan sözleşme kapsamında üretilen İHA’lar Mayıs 2009’da TSK’ya teslim edilmiştir. 

Daha önce farklı sebeplerle bir türlü ilerleme sağlanamayan ANKA için 2012’de yeni bir adım geldi. ANKA’nın temel konfigürasyonu olarak adlandırılabilecek olan ANKA-A’nın kabul testlerine ise Savunma Sanayii Başkanlığı ve Hava Kuvvetleri Komutanlığınca başlandı. Hendek operasyonlarında, ANKA-A prototipleri,  Elazığ’da konuşlandırıldı.

Savunma Sanayii Başkanlığı ile 25 Ekim 2013’te, Hava Kuvvetleri Komutanlığına teslim edilmek üzere 10 adet ANKA-S için bir sözleşme daha imzalandı. 

Anka-A’da kazanılan tecrübeler ışınğında, sentetik açıklıklı radar gibi yeni görev ekipmanları taşıyacak ve daha yüksek bir performansa sahip olacak şekilde tasarlanan Anka-B’nin ilk uçuşu ise 30 Ocak 2015’te icra edildi. Aynı yıl içerisinde Anka-S’in sistem detay tasarım fazı tamamlandı ve ilk uçuş Eylül 2016’da gerçekleştirildi. Anka-S’in ilk uçuşundan bir ay sonra da Anka-B’nin kabulleri tamamlandı.

Temel olarak, uydu üzerinden ve Türk Silahlı Kuvvetleri Muhabere Sistemi (TAFICS) üzerinden mesafe bağımsız kontrol yeteneği ile geliştirilen ANKA-S sisteminde, otonomi özellikleri artırıldı, yeni nesil milli yüksek çözünürlüklü (HD) gece ve gündüz kamerası ve telsiz rölesi faydalı yükleri ile görev kabiliyeti üst seviyeye çıkartılmıştır. Türksat 4B üzerinden kontrol edilerek ülkemizde uydudan kontrol yeteneği kazanmış ilk insansız hava aracı olma unvanını kazandı. Özellikle uydudan kontrol yeteneği ile görev menzili binlerce kilometreye ulaşacak olan ANKA-S İHA sistemi ile birlikte Türk Silahlı Kuvvetlerine stratejik anlamda önemli bir katma değer ve yetenek sağlanmıştır.

Anka-B, Mart 2017’de Jandarma Genel Komutanlığı envanterine girerken, Anka-S projesinin ilk teslimatı 1 Şubat 2018’de yapılan testler ile tamamlandı. Tüm bu süreçte, Türk Havacılık ve Uzay Sanayii ürünü İHA’lar sadece kabiliyet bakımından gelişmekle kalmadı, aynı zamanda da sanayi ekosistemi güçlendirilerek görev bilgisayarı, motor, IFF sistemi, veri kayıt sistemi ve veri linki sistemi gibi kritik öneme sahip pek çok farklı alt sistem de zaman içerisinde yerlileştirildi. 

TAI ŞİMŞEK Yüksek Hızlı Hedef Uçak Sistemi, Türk Silahlı Kuvvetleri’nin hava savunma birliklerinin eğitim ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla 2009 yılında Araştırma ve Geliştirme projesi olarak başlatılmıştır.ilk uçuşunu 4 Ağustos 2012 tarihinde başarıyla gerçekleştirmiştir.

ŞİMŞEK Yüksek Hızlı Hedef Uçak Sistemi; hava-hava, satıh-hava, uçaksavar ve füze sistemleri ile atış ve radarla takip eğitimlerinde kullanılacak, muharip uçakların ve füzelerin uçuş karakteristiklerine yakın özelliklere sahip, Yüksek Hızlı Hedef Uçak ihtiyaçlarını karşılayacaktır.

ŞİMŞEK Yüksek Hızlı Hedef Uçakta, yine milli imkânlarla TEI tarafından geliştirilen TJ90 motoru kullanılmaktadır.

Uçak katapult (hidrolik fırlatıcı) ile piste ihtiyaç duymadan karadan veya deniz platformlarından fırlatılabilmekte ve paraşüt ile iniş yapabilmektedir.

TUSAŞ özgün tasarım ve üretimi olan ŞİMŞEK sistemi genel özellikleri:

• 45 dakika havada kalma süresi
• Azami hız 400 kts
• 1000ft (350m) ile 15000ft (4500m) (ASL) irtifalar arasında görev kabiliyeti
• Menzil 50 km
• Fırlatıcı ile kalkış
• Paraşüt ile karaya veya denize iniş
• Gemi helikopter platformlarından kalkış ve kontrol
• İleri kompozit teknolojileri ile üretilmiş yapı
• Askeri standartlara uyumluluk
• Özgün “YKİ Uçuş Kontrol Sistemi” ve “Otopilot Sistemi” sayesinde kalkış ve iniş dâhil rota / yön / hız / irtifa tutma modları ile tam otonom uçuş kabiliyeti
• Yer Kontrol İstasyonu ile görev öncesi planlama ve kontrol, uçuş esnasında değiştirebilme özelliği
• Eve Dönüş ve Acil İniş Modları ile acil durumlarda önceden belirlenmiş eve dönüş noktasına gelerek otomatik iniş
• Gerçek zamanlı kriptolu sayısal uçuş verisi telemetreleri kaydetme ve sonradan oynatabilme
• Sayısal harita otomatik tanıma

Faydalı Yükler:

• Pasif Radar İz Artırıcı

İlave Faydalı Yük Entegrasyon Çalışmaları:

• MDI
• CMDS
• Duman jeneratörü
• Radar Altimetre

Kalekalıp – Baykar Makina Ortak Girişimi tarafından Bayraktar TB2 taktik İHA sistemi prototip geliştirme çalışmaları 2007 yılında başlatılmıştır. Geliştirilen prototip İHA’nın ilk uçuşu 8 Haziran 2009 tarihinde gerçekleştirilmiştir. Prototip sistemle 2009 yılında gerçekleştirilen uçuş testlerinden sonra 2010 yılında seri üretime karar verilmiştir. Kara Kuvvetleri için 12 adet İHA’nın üretimine yönelik sözleşme SSM ile 20 Aralık 2011 tarihinde imzalanmıştır. Proje kapsamında ilk aşama kabul testleri 2014 ve 2015 yıllarında tamamlanmıştır. Kara Kuvvetleri envanterine alınan İHA’lar, 2015 yılında operasyonel olarak kullanılmaya başlanmıştır. 

EGM için acil 6 adet Bayraktar TB2 İHA’sının tedarikine yönelik çalışmalar SSM tarafından Ağustos 2015 ayında başlatılmış ve ilgili tedarik sözleşmesi Ekim 2015 ayında imzalanmıştır. 

ROKETSAN tarafından İHA’lara yönelik olarak geliştirilen, UMTAS füzesinin bomba versiyonu olan lazer güdümlü MAM-L, Bayraktar TB2 İHA’sına entegre edilerek 17 Aralık 2015 tarihinde ilk atış testi başarıyla gerçekleştirilmiştir. 

TB2 SİHA’lardan şimdiye kadar güvenlik güçlerine 104 adet teslim edildi.

2018’de Bayraktar TB2’nin İlk İhracatının Katar’a gerçekleştirilmiştir. Aynı yıl Ukrayna’ya Bayraktar TB2 İhracatı gerçekleştirilmiştir.

Bahar Kalkanı Harekatı’nda Bayraktar TB2 SİHA’lar filo halinde görev yaptı. Bu harp sahasında ilk kez görülen bir yenilik oldu. Havada her an en az 20 TB2 SİHA uçuş halinde yönetildi. Ayrıca bu operasyonda sürü halinde uçuş için özel komuta kontrol merkezi kuruldu. Koordinasyonlu görev konsepti uygulandı.

Takvimler 2013’ü gösterdiğinde Türkiye’de farklı firmalar bu alanda geliştirmelere devam ediyordu. Bu firmalardan biri olan Vestel Savunma, Efe Mini İHA sistemi prototip üretimi çalışmalarına 2005 yılında başladı. Sistemin seri üretimi olmadı.

Vestel Savunma firması tarafından Karayel taktik İHA sistemi prototip geliştirme çalışmaları 2007 yılında başladı. Geliştirilen prototip İHA’nın 2009 yılında gerçekleştirilen uçuş testlerinden sonra 2010 yılında seri üretimine karar verildi.

2013’te başlayan Karayel İHA projesi, 2014’te gökyüzüyle buluşma başarısını gösterdi. Karayel’in silahlı ilk uçuşu ise 2016’da gerçekleşti.

2019’da TAI tarafından geliştirilen yüksek faydalı yük kapasiteli yeni insansız hava aracı ilk uçuşunu başarıyla gerçekleştirdi.

Anka-2 olarak bilinen İHA’nın ismi Anka-Aksungur olarak duyuruldu.

Kesintisiz Çok Rollü İstihbarat, Gözetleme, Keşif ve Taarruz Görevleri için ANKA-AKSUNGUR İHA Sistemi; gündüz/gece İstihbarat, Gözetleme, Keşif ve Taarruz Görevleri’ni EO/IR, SAR ve SIGINT faydalı yükleri ve çeşitli havadan yere silahlarla icra eden Orta İrtifa Uzun Havada Kalışlı bir İnsansız Hava Aracı sistemi olarak dikkat çekiyor. ANKA-AKSUNGUR 40000 ft’e kadar uzun süreli operasyonlara imkan veren iki adet çift turboşarjlı dizel PD-170 motoruna sahip bulunuyor. Her bir kanatta 500, 300 ve 150 kilogram kapasiteli 3 silah istasyonu bulunan Aksungur, güdüm kitleriyle akıllı hale getirilmiş bombalar, LUMTAS, MAM-L, Cirit, MAM-C, minyatür bomba gibi mühimmatlarla görev yapabilecek.

TEKNİK ÖZELLİKLER

• Motor Tipi PD-170 Çift Turbo Dizel
• Motor Gücü 2×170 HP (Deniz Seviyesi, ISA)
• Kanat Açıklığı 24 m
• Azami Kalkış Ağırlığı 3300 kg
• Taarruz/Deniz Karakol Görevi 750 kg Harici Yük ile 25 kft’te 12 saat
• Sinyal İstihbaratı Görevi 150 kg Faydalı Yük ile 35 kft’te 24 saat

SİSTEM ÖZELLİKLERİ

• Tam otonom operasyon
• Çift yedekli otomatik uçuş kontrol sistemi
• Çift yedekli otomatik kalkış ve iniş sistemi
• Çift yedekli elektrik güç üretim sistemi
• Çift yedekli şifrelenmiş sayısal veri linki
• DO-178B uyumlu yazılım
• DO-254 uyumlu donanım
• Mevcut ANKA İHA Sistemleri ile Yer Kontrol İstasyonu ve Veri Linki Uyumluluğu
• Buzdan Koruma Sistemi (opsiyonel)
• SATCOM ile Görüş Hattı Ötesi Operasyon esnekliği (opsiyonel)

2019’da ilk uçuşunu gerçekleştiren Bayraktar AKINCI TİHA’nın (Taarruzi İnsansız Hava Aracı) içinde hava aracını uçuracak bilgisayarlar ve sistemler dışında çok çekirdekli 6 yapay zekâ bilgisayarı bulunduğunu açıkladı. Baykar mühendisleri tarafından geliştirilen yapay zekâ bilgisayarları sayesinde AKINCI TİHA, gelişmiş rota ve görev planlama fonksiyonları yürütebilecek.

Bayraktar TB2’nin, boyutu gereği taşıyabildiği silahların ağırlığı kısıtlı olmak zorunda, akıncı ise daha büyük boyutlarda olan diğer yerli füzelerimizi atabilecek şekilde tasarlandı. 2021 yılına kadar seri olarak üretilmeye başlanması planlanan taaruz iha sistemi, 40 bin ft irtifa, 24 saat uçuş süresi, 5 ton kalkış ağırlığı, 900 kg harici – 450 kg dahili faydalı yük taşıma kapasitesi, çift turboprop motorlu tahrik ve satcom bağlantıya sahip olacak. 8 adet roketsan mam-c veya 4 adet roketsan mam-l mühimmatlarını aynı anda taşıyabilecek. aynı zamanda 4 adet SAGE BOZOK Füzesi’de taşıyabilecek.

ASELSAN tarafından üretilen insansız hava aracı “ARI” da denenmeye başlandı. Döner kanatlı mini insansız hava aracı sınıfında bulunan ARI, havada asılı kalma özelliği sayesinde tespit edilen görüntünün devamlı takip edilebilmesini sağlıyor.

Havada uzun kalma süresi ve yüksek irtifaya sahip aracın, karakol ve üs bölgelerinin korunmasında da önemli rol oynaması bekleniyor.

Tamamen otonom görev yapan sistemde Döner Kanatlı Hava platformu düz uçuşun yanı sıra dikey kalkış ve iniş yapma, askıda kalabilme özelliğine sahip olup deniz seviyesinden 10.000 ft yoğunluk irtifasına kadar görev yapabilmektedir. 

Sistem hareketli deniz platformlarından kalkış – iniş yapabilmektedir. 

Yakın zamanda Cumhurbaşkanlığı Savunma Sanayii Başkanlığı, GPS olmayan ortamda KERKES Projesi-Küresel Konumlama Sistemi Bağımsız Otonom Seyrüsefer Sistemi ile yön bulan sürü insansız hava araçlarının yakında göreve hazır olacağını açıkladı.

Türkiye’de Gerçekleştirilen Diğer İHA Çalışmaları 

Bugüne kadar TSK için İHA geliştirip üreten Baykar Makina, TUSAŞ ve Vestel Savunma firmaları dışında birçok özel firma ve üniversite tarafından İHA sistemleri geliştirmeye yönelik çok önemli çalışmalar gerçekleştirilmiştir. 

EES A.Ş. firması 1990’lı yıllarda Doğan ve Kırlangıç adlı 2 farklı İHA sistemi üzerinde çalışma yapılmıştır. Ancak, satışı yapılamayan İHA’ların seri üretimi olmamıştır. 

ODTÜ Havacılık ve Uzay Mühendisliği tarafından geliştirilen Güventürk mini İHA’sı, TSK Mini İHA Sistemi ihalesine katılmıştır. İhalede seçilmeyen İHA’nın seri üretimi olmamıştır. 

ASELSAN, Global Teknik, Helitechnic, MİLYAZ Savunma, SE Savunma, TK3-Teknik, Z-Sistem gibi birçok yerli firma tarafından çok sayıda farklı sınıflarda İHA sistemi geliştirilmiştir. 

ASELSAN, Kuzgun, Otonom Teknoloji ve TÜRKSAT firmaları tarafından yere bağlı balon İHA sistemi geliştirme çalışmaları gerçekleştirilmektedir. 

ASELSAN, BİTES, C2TECH, ESEN, FEMATEK, HAVELSAN, METEKSAN Savunma, MİLSOFT, SAVRONİK, SDT, STM ve TEI firmaları dahil olmak üzere çok sayıda firma tarafından İHA alt sistemleri ve faydalı yükleri geliştirilmektedir. 

Başta 19 Mayıs Üniversitesi, Akdeniz Üniversitesi, Anadolu Üniversitesi, Hacettepe Üniversitesi, İTÜ, ODTÜ, THK Üniversitesi ve TOBB Üniversitesi olmak üzere çok sayıda üniversitede İHA sistemlerine yönelik çok değerli çalışmalar gerçekleştirilmektedir. 

Kaynakça

https://www.stm.com.tr/documents/file/Pdf/6.İha%20Sistemleri%20Yol%20Haritasi_2016-08-03-10-57-57.pdf

https://www.tusas.com/uploads/prof-dr-unver-kaynak-makale.pdf

https://www.tusas.com/urunler/iha

https://www.baykarsavunma.com/tarihce.html

TRT Haber